‘Het antwoord zit in de verschillen tussen mensen.’
Het is een misschien wel de meest fascinerende vraag uit het alzheimeronderzoek. Wat verklaart de enorme verschillen tussen mensen met alzheimereiwitten in het brein? ‘De één heeft deze eiwitten en zit als gevolg daarvan in een gevorderd stadium van dementie. Bij een ander zien we evenveel schade, maar diegene is helemaal scherp en staat als het ware middenin het leven.’ Aan het woord is dr. Willemijn Jansen, neuropsycholoog en sinds 2012 werkzaam bij Alzheimer Centrum Limburg. Jansen overtuigde in haar aanvraag voor de YOR-award van Alzheimer Nederland zowel het publiek als de jury. Daarmee won ze 100.000 euro voor haar onderzoek naar ‘weerbaarheid’ tegen de ziekte van Alzheimer.
Maar liefst één op de drie 70-plussers heeft schadelijke alzheimereiwitten in het brein, zonder last te hebben van dementie. ‘Hoe kan dit? Wat gebeurt er toch diep in het brein, dat kan verklaren waarom schijnbaar gelijke mensen toch totaal andere gevolgen ondervinden van alzheimereiwitten?’ Dat vraagt de kersverse winnares dr. Willemijn Jansen zich al haar gehele wetenschappelijke carrière af. ‘Het verschil zit volgens mij echt in de weerbaarheid van mensen tegen deze schade. Dat is volgens mij hét verschil dat verklaart waarom de één dementie krijgt door alzheimereiwitten en de ander niet. Maar ook waarom de ziekte bij de één zo snel gaat en bij een ander veel langzamer.’
Weerbaarheid inzetten tegen alzheimer
Met de talentprijs wil Jansen haar onderzoek naar weerbaarheid uitbreiden. ’Met een eerdere beurs ga ik al kijken naar de verschillen in eiwitten in hersenvocht. In hersenvocht zitten duizenden eiwitten. Zijn sommige verhoogd of juist minder aanwezig bij mensen die weerbaar zijn tegen alzheimerschade?’ Dankzij de talentprijs kan ze ook in hersenweefsel kijken of deze eiwitten inderdaad betrokken zijn bij weerbaarheid tegen alzheimer. ‘Dat is belangrijk, want zo krijgen we mogelijk heel interessante aangrijpingspunten tegen alzheimer in handen. En niet alleen voor de lange termijn via medicatie, maar mogelijk ook door leefstijl. Het kan zo zijn dat we zelf iets kunnen doen om onze weerbaarheid tegen de ziekte van Alzheimer te vergroten.’
YOR-award voor behoud talent
Alzheimer Nederland reikt sinds 2019 de Young Outstanding Researcher (YOR) award uit aan de meest talentvolle jonge onderzoekers in het veld. Met de prijs willen we het onderzoek van de winnaars, maar ook dat van de kandidaten onder de aandacht brengen. Te vaak ziet Alzheimer Nederland namelijk dat talentvolle onderzoekers het veld noodgedwongen moeten verlaten doordat ze geen vaste aanstelling krijgen bij een universiteit. Een enorme verspilling van talent. Jansen: ‘Ik ben echt superblij met deze erkenning en ik verwacht ook zeker dat het me gaat helpen in mijn carrière.’ Ook veel oud-winnaars kregen mede dankzij de YOR-award een vaste aanstelling.
Voorvechter van diversiteit in onderzoek
Er zitten enorme verschillen tussen de gevolgen van alzheimereiwitten. Waardoor dat komt is onduidelijk. Zit het in geslacht, bevolkingsgroep, genen of misschien wel in de manier waarop je in het leven staat? Jansen: ‘Als we weten wat beschermt tegen alzheimer kunnen we misschien een behandeling mogelijk maken.’ Daarvoor moet het onderzoek wél inclusiever. ‘Het lukt ons als maatschappij, maar ook als onderzoekers nog onvoldoende om iedereen te betrekken. Dat is echt zonde. Juist door gebruik te maken van de diversiteit tussen mensen vallen verschillen eerder op. En we willen natuurlijk dat iedereen kan profiteren van de resultaten van ons onderzoek.’